Een indirecte dood

Kun je eigenlijk als vrachtwagenchauffeur veroordeeld worden als je niet direct verantwoordelijk bent voor dodelijk letsel? Als je weliswaar in eerste instantie een botsing veroorzaakt, maar dat specifieke ongeluk geen fataal letsel heeft veroorzaakt? Ja, dat kan.

Het is 29 april 2015, omstreeks 08.39 uur in de ochtend. Arjan is met zijn zware vrachtwagencombinatie net hectometerpaal 165.3 gepasseerd op de A67 bij Eindhoven. Hij rijdt helemaal rechts op de weg, zoals het hoort. De ingestelde snelheid op de cruise control wijst 88 kilometer per uur aan. Net iets te hard. Door zijn voorruit ziet Arjan dat de weg van twee rijstroken naar drie rijstroken gaat, waardoor hij ineens op de middelste baan rijdt.

Daar op de A2 begint voor Arjan de ellende. Bij het wisselen van de middelste rijstrook naar de meest rechtse baan, ziet hij een Peugeot over het hoofd en raakt de kleine auto. Die is niet opgewassen tegen de truck en de automobilist raakt de macht over het stuur kwijt. De Peugeot draait voor de vrachtwagen langs en komt uiteindelijk tot stilstand op de meest linkse rijstrook.

Op dat moment is er nog weinig aan de hand. Arjan heeft een inschattingsfout gemaakt, waardoor er een hoop schade is ontstaan. Vervelend voor betrokkenen, maar niets wat de verzekering niet glad kan strijken. Niemand is gewond geraakt. Helaas voor Arjan en de inzittenden van de Peugeot slaat het noodlot toe.

Enkele auto’s kunnen de stilstaande Peugeot nog ontwijken, maar de eigenaar van een Nissan niet meer. Met een enorme klap boort de Japanner zich frontaal in de Peugeot. Met de twee inzittenden van de Peugeot loopt het niet goed af. Eén van hen sterft ter plaatse door de impact, een ander loopt een hersenkneuzing en een gebroken pols op.

Niet gezien

Tijdens de rechtszaak verklaart Arjan als volgt: "Ik wilde naar de rechterrijstrook. Mijn rechtervoorzijde botste tegen de linkervoorzijde van de Peugeot. Ik had de Peugeot totaal niet gezien. Ik heb gespiegeld en het knipperlicht een tijdje aan gehad. Ik ging ervan uit dat er niets naast me zat en toen ging ik om. Ik ben gaan spiegelen toen de A67 zich invoegde op de A2. Ik heb in de linker- en rechterspiegel gekeken en ben niet meteen van richting veranderd. Spiegelen betekent alle spiegels bekijken, in die situatie heb ik voornamelijk in de rechtse spiegels gekeken. Ik heb het knipperlicht aan gedaan. Vlak voor het stuurmoment naar rechts heb ik naar mijn idee gespiegeld. Ik doe dat namelijk altijd. Ik ga er voor 100 procent van uit dat ik het knipperlicht aan had. Ik doe dat altijd, het is een automatisme."

De gemiddelde getuige van het fatale schouwspel zal weinig moeite hebben om een schuldige aan te wijzen. Hoewel de Nissan feitelijk het dodelijke ongeluk veroorzaakte, was de vrachtwagenchauffeur natuurlijk de bron van al het leed. De botsing begon bij hem, zonder zijn wisseling van baan was er niets aan de hand geweest.

Juridisch ligt dat echter wat complexer. Feitelijk is het namelijk niet Arjan geweest die het fatale letsel veroorzaakte. Dat was de bestuurder van de Nissan.

Volgens de officier van justitie treft de bestuurder van de Nissan juridisch gezien echter geen blaam. De bestuurder werd immers ‘plotseling en onvoorspelbaar’ geconfronteerd met een stilstaande auto op de weg. In een dergelijke situatie kun je niet van een automobilist verwachten dat hij of zij in staat is een ongeval te voorkomen. Volgens de officier ligt er een direct causaal verband tussen het rijgedrag van Arjan en de aanrijding tussen de Peugeot en de Nissan. Als Arjan de Peugeot niet had geraakt, dan was er immers niets aan de hand geweest. Omdat Arjan de Peugeot niet heeft waargenomen, waar hij dat wel had moet doen, komt de officier met de kwalificatie dood door schuld.

Addertje

Klinkt allemaal logisch, maar toch zit ook hier weer een addertje onder het gras. Want in dit bijzondere geval ontbreekt, strikt juridisch gezien, het verband tussen het gedrag van Arjan en het fatale letsel. De botsing die Arjan met zijn vrachtwagen veroorzaakte, leverde in eerste instantie zelfs helemaal geen letsel op. En zat de bestuurder van de Nissan eigenlijk wel op te letten? Kon de Nissan de stilstaande Peugeot echt niet ontwijken?

Volgens de advocaat van Arjan zou het heel goed mogelijk kunnen zijn dat de Peugeot in de dode hoek reed van de vrachtwagen. Bovendien, zo stelt de verdediging, is er onvoldoende onderzoek gedaan naar het rijgedrag van de bestuurder van de Nissan. Die verklaarde dat hij op zijn navigatie keek en toen een klap hoorde. Bovendien waren andere automobilisten wel in staat om de stilstaande Peugeot te ontwijken en waren er geen remsporen te zien van de Nissan. Reed de bestuurder wellicht te hard, waardoor de fatale klap niet meer te voorkomen was?

Het is aan de rechtbank om een beslissing te nemen en de rechters komen dan ook tot een oordeel. Volgens de rechtbank staat vast dat Arjan een verkeersfout heeft gemaakt door naar rechts uit te wijken, terwijl de Peugeot rechts van hem voorrang had. In die zin heeft hij volgens de rechters naar algemeen spraakgebruik ‘schuld’ aan het ongeluk.

En daar hebben we meteen het volgende juridische probleem. Naar vaste jurisprudentie is een enkele verkeersfout (niet verlenen voorrang) niet genoeg om te spreken van dood door schuld. Daar komt in dit geval nog bij dat je kunt twijfelen aan het verband tussen die verkeersfout en het fatale letsel.

Artikel 5

De rechtbank ‘lost’ dat als volgt op. Omdat dood door schuld (art. 6 Wegenverkeerswet) niet bewezen kan worden door de enkele verkeersfout, komt artikel 5 in beeld. En dat wil zeggen dat het causale verband tussen rijgedrag en het fatale letsel niet meer van belang is. Volgens artikel 5 is namelijk alleen het gevaarlijke rijgedrag al voldoende om tot een veroordeling te komen.

Nog afgezien van de juridische vraag of de uiteindelijk fatale botsing met de Nissan verdachte moet worden toegerekend, kan zijn verkeersfout volgens de rechtbank toch niet los worden gezien van de dramatische gevolgen van die fout. Uiteindelijk heeft zijn rijgedrag immers geleid tot een verkeersongeval. De nabestaanden van het dodelijke slachtoffer is daardoor ‘groot en onherstelbaar leed berokkend’.   

En dan de strafmaat. Dat is altijd een kwestie van wikken en wegen. Er is een dode gevallen, maar juridisch komt de rechtbank niet verder dan een ‘eenvoudige’ verkeersfout. De nabestaanden moeten een groot verlies dragen, maar in het voordeel van Arjan weegt de rechtbank mee dat hij niet eerder is veroordeeld en dat hij ter terechtzitting er ook blijk van heeft gegeven zelf zwaar gebukt te gaan onder de gevolgen van zijn verkeersfout.

Uiteindelijk komt de rechtbank tot een boete van vijfhonderd euro en zes maanden voorwaardelijke rijontzegging in een proeftijd van twee jaar. Arjan moet de nabestaanden 3500 euro schadevergoeding betalen.

Hoewel de straf niet in verhouding staat tot het leed van de nabestaanden, past het juridisch gezien wel bij de verkeersfout. Waarmee ook dit vonnis weer eens duidelijk maakt dat de juridische werkelijkheid niet zelden een andere is dan onze werkelijkheid van alledag.

Chris Klomp