Dood door schuld

De maand april is nog maar een week oud als Lennart zijn zware vrachtwagen richting zijn bedrijf stuurt. Het is druk op de weg en de chauffeur moet zijn aandacht vol op de weg houden. Hij nadert een verkeerslicht en stopt niet. Voor zijn gevoel staat het licht op groen. De zware vrachtwagen maakt de bocht naar rechts. Even later merkt Lennart dat zijn trailer 'iets omhoog komt'. In zijn buitenspiegel ziet hij een fietsster onder zijn oplegger vandaan schieten.

De gevolgen zijn groot. Een 58-jarige vrouw, moeder, oma en geliefde, sterft. De familie van het slachtoffer zit van het ene op het andere moment in een nachtmerrie. De vrouw die haar kinderen altijd op het hart drukte voorzichtig te zijn, komt nooit meer thuis. Hoe kon dit gebeuren?

Voor de politie is al snel duidelijk wat er mis is gegaan en wie de schuldige is. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat het verkeerslicht voor Lennart maar liefst al 35 seconden op rood stond. De chauffeur is ijskoud door dieprood gereden. Over het fietspad. En uiteindelijk over een 58-jarige vrouw op een elektrische fiets.

De papieren werkelijkheid van het rode licht verklaart echter niet waarom de chauffeur besloot om door te rijden waar hij had moeten stoppen. Lennart is een ervaren chauffeur, hij zit al 22 jaar achter het stuur van een vrachtwagen en heeft op wat kleine schade na met zijn truck nooit iets geks gedaan in het verkeer. Zijn vrachtwagen was prima in orde, de fiets van het slachtoffer ook. Waar ging het dan toch zo gruwelijk mis?

Ruim twee jaar later loopt Lennart de rechtszaal in. Zijn familie is meegekomen. Zij gaan rechts achter de verdachte zitten. De nabestaanden van de zo tragisch verongelukte vrouw nemen links plaats. Twee gescheiden werelden, verbonden door het noodlot.

Als Lennart praat, is er weinig emotie te bespeuren. Hij luistert naar de rechters en geeft zijn antwoorden. Dat het verkeerslicht voor zijn gevoel op groen stond en dat hij nooit een fietser heeft gezien. Waarom zou hij ook moedwillig door rood rijden? In zijn beleving was het groen, er was veel verkeer en hij had om zich heen gekeken. Hij zag geen fietser. De spijt die hij richting de nabestaanden uit, heeft een voorwaarde in zich. Natuurlijk spijt het hem. Maar de spijt ziet op wat er gebeurde en niet op zijn fout. In zijn hoofd was er geen vergissing. Hij handelde met een groen verkeerslicht in zijn gedachten.

Als de rechtbank besluit om de beelden van het kruispunt te laten zien, valt iets geks op. Lennart is niet de enige die het rode verkeerslicht negeert. Duidelijk is te zien dat meerdere auto's achter hem aan rijden. In een hoekje van het beeld is het voorwiel van het slachtoffer te zien. Het zijn de laatste beelden van een vrouw die vol in het leven stond.

De officier van justitie hecht er aan om een verklaring te vinden voor het feit dat Lennart niet de enige was die door rood reed. Uit de opgeslagen gegevens van de verkeerslichten komt niets anders dan een bevestiging van het harde gegeven dat het licht op rood stond. Een vergissing is niet mogelijk. Dieprood zelfs. Maar er is wel iets dat een en ander zou kunnen verklaren: gewenning.

De lichten op het kruispunt vertonen een bepaald patroon. Als rechtdoor en linksaf groen krijgen, dan krijgt rechtsaf in bijna alle gevallen ook groen. Niet zo gek ook, omdat het verkeer dat rechtdoor gaat alle verkeer blokt dat mogelijk in het pad zou komen van de automobilisten die rechtsaf slaan. De officier denkt dan ook dat ervaren automobilisten die vaker deze route rijden, simpel een kansberekening maken. Als rechtdoor groen heeft, dan krijgen zij ook groen. En als ze toch rood krijgen, dan kunnen ze alsnog zonder risico afslaan. Er komt immers toch geen verkeer aan. Of het licht nu op rood staat of niet.

De ervaren automobilisten hebben in hun gewenning echter iets over het hoofd gezien. De normale routine van de verkeerslichten werkt niet als er op het naastgelegen fietspad een fietser of brommer wil oversteken. In dat geval straalt een detectielus in het wegdek namelijk een verzoek naar de lichtinstallatie om de fietser of brommer voorrang te verlenen. Simpel gezegd: het groen voor rechtdoor is er nog wel, maar het groen voor rechtsaf niet meer. Die is rood.

Niemand kan in het hoofd van Lennart kijken. Maar heeft hij misschien wel degelijk een fout gemaakt, die hij later niet wil erkennen? Hebben zijn gedachten de werkelijkheid aangepast om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen voor de gevolgen van zijn gedrag? Het lijkt er wel op. De papieren werkelijkheid is namelijk hard: het verkeerslicht stond al 35 seconden op rood toen hij zijn truck langs de lichten trok.

Als de nabestaanden gebruik maken van hun spreekrecht in de rechtszaal daalt er een stilte neer. De woorden zijn schrijnend. Het verdriet is zo groot dat de andere procesdeelnemers er niet bij kunnen. Ze spreken over rouw. Eenzaamheid. Een nachtmerrie. Over een vrouw die vol in het leven stond en altijd voorzichtig was. Over een leeg huis en niemand om iets mee te kunnen delen. En over een straf die nooit recht zou kunnen doen aan hun eigen leed. Ook staan ze even stil bij de dader. Een man waar ze in eerste instantie medelijden mee hadden. Want hoe moet hij zich voelen? Hij moet ook door met de wetenschap dat een vrouw door zijn handelen om het leven is gekomen.

Dat medelijden verdween echter tijdens een gesprek met de dader. Lennart toonde geen emotie en voor de nabestaanden was dat een teken dat hij geen spijt had. En waarom zat hij al zo snel weer achter het stuur? Waarom pakte hij zijn leven weer gewoon op, terwijl hun leven nooit meer hetzelfde zou zijn?

De raadsman van Lennart kwam met het antwoord. Lennart is een binnenvetter. Een man die zijn emoties niet uit. Natuurlijk heeft hij spijt van wat er is voorgevallen, maar volgens de raadsman is er sprake van een verkeersfout. Een fout die iedereen kon maken. Sterker: een fout die meerdere automobilisten op die dag en op dat kruispunt hebben gemaakt. Bovendien: uit het dossier valt wellicht ook op te maken dat het slachtoffer mogelijk door 'eindgeel' of zelfs rood heeft gereden. Het maakt alles weer een stuk complexer. Moet hier wel een straf volgen?, zo betoogt de raadsman.

Volgens de officier van justitie wel. Omdat juist van een beroepschauffeur verwacht mag worden dat hij dit soort fouten niet maakt. Overigens een chauffeur die juist omdat autorijden zijn beroep is, niet gestraft hoeft te worden met een rijontzegging. Een voorwaardelijke ontzegging van een jaar en een werkstraf is afdoende. Natuurlijk heeft ook Lennart dit niet gewild.

Als ik de rechtbank verlaat en op mijn fiets op huis aan ga, zie ik in het drukke verkeer van Amsterdam automobilisten en fietsers zonder een spoor van twijfel door rood rijden. In Amsterdam is dat heel normaal. Hier lijkt rood te staan voor: zie maar wat je doet. Het zou leuk zijn als je stopt, maar als het kan, dan doe je maar wat je zelf het beste lijkt. Mocht u de ervaring hebben dat je op bepaalde kruispunten toch wel makkelijk en zonder gevolgen door rood kan rijden, u doet maar.

En ik denk maar weer eens aan een oud stokpaardje van mij. Dat ik soms zo graag zou willen dat automobilisten en fietsers eens een dagje naar de rechtbank komen om in te zien wat de gevolgen kunnen zijn van onverschilligheid en routine.

Chris Klomp