De rol van de chauffeur

Strafrecht draait niet alleen om kille feiten en juridische typeringen. Integendeel. Het strafrecht heeft een ferme basis in menselijk gedrag en de manier waarop wij met zijn allen handelen. Schuld is van belang, maar de toekomst ook.

Theo (21) is een beginnend bestuurder. Hij zit nog niet zo heel lang op zijn vrachtwagen als hij een verschrikkelijk ongeval veroorzaakt. Veel excuses heeft hij niet. Theo reed met een te hoge snelheid door een rood verkeerslicht en knalde vol op een automobilist (31) die de botsing niet meer kon navertellen. De klap is enorm. De zware truck van Theo boort zich vol in de flank van de personenauto en sleurt de onfortuinlijke automobilist meters mee. Hij heeft geen schijn van kans en sterft ter plaatse in zijn auto.

Op de zitting vertelt Theo dat hij in zijn beleving door een groen verkeerslicht was gereden. Een tegemoetkomende vrachtwagenchauffeur en zijn bijrijder bevestigen zijn verhaal. Helaas voor Theo zijn er twee onafhankelijke en sterke getuigen die iets totaal anders beweren.

Uit onderzoek van de verkeerslichtinstallatie blijkt namelijk dat hij wel degelijk door rood reed. De installatie was ten tijde van het ongeval in werking en er waren geen storingen. Uit het onderzoek van het logschema van de verkeersregelinstallatie bleek dat om 00.30 uur een voertuig, vermoedelijk een vrachtwagen met volle snelheid door rood gaat. Kort daarvoor reed een personenauto door groen. Uit het onderzoek van de tachograaf van de vrachtauto van Theo blijkt dat hij vlak voor de aanrijding met een hogere snelheid dan 80 kilometer per uur heeft gereden.

Bovendien is er nog de automobilist die pal achter Theo reed. In zijn verklaring staat klip en klaar dat hij af moest remmen voor een rood licht en dat hij zag dat de vrachtwagen voor hem gewoon doorreed.

In een zware vrachtwagencombinatie met een te hoge snelheid door een rood licht jakkeren, dan heb je als chauffeur bij de rechter iets uit te leggen. Dan gaat het namelijk om een zware vorm van schuld.

Maar ik heb het al gezegd: strafrecht draait niet alleen maar om de kille cijfers. De rechter is wettelijk verplicht om te kijken naar 'de persoon van de verdachte'. Hoe staat Theo in het leven? Heeft hij spijt? Zal hij het weer doen? Heeft hij het ooit al eens gedaan?

Voor rechters is het van belang om te kijken naar de kans dat Theo zich opnieuw zal misdragen in het verkeer. Zijn houding zal namelijk zijn gedrag bepalen en dat is een verantwoordelijkheid van de rechtbank. Recht draait om afstraffen, maar ook om preventie. Hoe voorkomen we dat iemand opnieuw in de fout gaat? We kunnen immers geen invloed meer uitoefenen op het al gepleegde strafbare feit, maar wel op de toekomst.

Voor die toekomst leunt de rechtbank meestal op een rapport van de Reclassering. Die gaat praten met een verdachte om er achter te komen hoe hij in elkaar steekt en hoe groot de kans op herhaling van ongewenst gedrag is. Menig rapport van de Reclassering heeft een verdachte uit de cel gehouden, het is een sterk wapen van de advocatuur.

En Theo heeft een goede indruk achtergelaten bij de Reclassering. Uit het rapport komt de verdachte naar voren als een evenwichtig en rustig persoon. Volgens de hulpverleners maakt Theo een 'aangeslagen en kwetsbare indruk ten gevolge van het ongeval' en leeft hij mee met de nabestaanden van het slachtoffer. De rapporteur acht de kans op recidive klein. Uit het uittreksel justitiële documentatie is bovendien gebleken dat de verdachte niet eerder voor enig misdrijf of overtreding is veroordeeld.

Een dergelijk rapport is een zegen voor een advocaat. Hij of zij kan daarmee aantonen dat de rechtbank niet te maken heeft met zomaar een cowboy in het verkeer die regels en wetten aan zijn laars lapt. En rechters zijn daar gevoelig voor.

Een vrachtwagenchauffeur die door rood gaat met een te hoge snelheid en daardoor een dodelijk ongeluk veroorzaakt. Dat is een ernstig strafbaar feit. Toch valt de straf laag uit. Theo krijgt een werkstraf van 120 uur en een rijontzegging van vier maanden. Daarnaast moet hij de nabestaanden bijna 10 duizend euro betalen voor de schade. Die rijontzegging zal hem niet deren, hij was zijn rijbewijs al vier maanden kwijt door het ongeluk en mag inmiddels weer rijden.

Theo is een mooi voorbeeld van de dubbele empathie in een strafzaak. Een rechter kijkt niet alleen naar de belangen van slachtoffers of nabestaanden, maar gaat verder. Rechtspraak in Nederland is pragmatisch en richt zich niet alleen op afstraffen. Het doel is juist ook om ongewenst gedrag in de toekomst zo veel mogelijk te voorkomen. Na een dodelijk ongeluk is het voor een strafrechter onmogelijk om recht te trekken wat intrinsiek krom is en krom zal blijven. Er valt geen invloed meer uit te oefenen op dat wat nooit meer goed zal komen.

Maar er is wel degelijk invloed uit te oefenen op wat in de toekomst zal gebeuren. Daarbij moet een rechter een inschatting maken, het is geen exacte wetenschap. Een chauffeur die oprecht meeleeft met nabestaanden, niet eerder in de fout is gegaan en zelf ook gebukt gaat onder het gebeuren is een chauffeur die een goede kans maakt niet opnieuw in de fout gaan.

Is dat een garantie voor succes? Nee, zeker niet. De rechtspraak kan zelden tot nooit garanties geven. Dat kan alleen als je alle verdachten een levenslange celstraf geeft. Is het eerlijk tegenover de nabestaanden? Nee, zeker niet. Nabestaanden hebben levenslang. Punt is dat een rechter daar geen verandering meer in aan kan brengen. Zelfs niet met een levenslange straf.

Wat rest is een geobjectiveerde afweging van belangen. Want dat is wat rechtspraak is. Een middel om een vreselijke situatie enigszins recht te doen. Voor alle partijen. Meer moet en kan je er niet van verwachten.