CTGG: Houd voldoende ruimte op het spoor voor gevaarlijke stoffen

ZOETERMEER - De Commissie Transport Gevaarlijke Goederen (CTGG) roept het kabinet op om te komen met een langetermijnvisie op het spoorgoederenvervoer en daarin een heldere keuze te maken voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over het Kernnet.

We staan er niet altijd bij stil, maar in ons dagelijks leven zijn we omringd door producten die tot stand zijn gekomen dankzij chemie. Van de kleren die we dragen, de huizen waarin we wonen, de medicijnen die we soms nodig hebben tot onze smartphone en elektrische fiets.

Een deel van de grondstoffen die voor deze producten nodig zijn, zijn risicovol (‘gevaarlijk’) en worden daarom onder zeer strenge regels getransporteerd. Vervoer per spoor is duurzaam, betrouwbaar én veilig. Het is daarom belangrijk dat het vervoer van gevaarlijke stoffen over de spoorverbindingen tussen havens, industriële clusters en grensovergangen (het ‘Kernnet’) mogelijk blijft.

Basisnet hapert door verkeerde aannames

Een relatief klein, maar essentieel, deel van het vervoer van gevaarlijke stoffen in Nederland gaat over het spoor (3,4 miljoen ton. CBS, 2017). De veiligheid daarvan is geborgd in stevige internationale regelgeving (het RID). Nederland heeft daar sinds 2015 extra regels bovenop gelegd: de wet Basisnet. Het idee achter Basisnet was het vinden van een goede balans tussen het vervoer van gevaarlijke stoffen, de veiligheid van omwonenden én de mogelijkheid voor ruimtelijke ontwikkelingen.

Bij het uitdenken van Basisnet is de belangrijke aanname gedaan dat het vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor primair over de, in 2007 in gebruik genomen, Betuweroute geleid kon worden. In de praktijk bleek dit vanwege stremmingen, werkzaamheden of een door de Duitse infrabeheerder opgelegde trajectkeuze niet altijd een mogelijkheid. Sommige locaties, zoals de haven van Vlissingen of Chemelot, zijn niet ontsloten door de Betuweroute. Kortom: het spoorgoederenvervoer is regelmatig genoodzaakt om andere routes, vaak door stedelijk gebied, te volgen.

Ook de vervoersprognoses waarop Basisnet is gebaseerd zijn niet uitgekomen. Een deel van het (inter)nationale transport gaat naar bestemmingen waarvoor het traject over de Betuweroute niet voor de hand ligt. Tevens is de omvang van het spoorgoederenvervoer van gevaarlijke stoffen sterker gegroeid dan werd ingeschat. Als veilig en duurzaam alternatief is het juist wenselijk dat spoorvervoer toeneemt, maar dit betekent wel meer verkeer over Basisnet. Met de energietransitie voor de boeg zullen ook in de toekomst realistische vervoersverwachtingen lastig op te stellen zijn.

Ingewikkelde puzzel

Omdat Basisnet niet functioneert zoals gehoopt heeft de Rijksoverheid in 2020 het programma Robuust Basisnet Spoor opgestart. Hieruit zijn plannen voor een nieuw monitoringssysteem voortgekomen, die kunnen helpen om tijdig knelpunten in de balans tussen vervoer, veiligheid en ruimtelijke ordening te signaleren. Een toolkit moet vervolgens het lokale bestuur helpen om een risicoafweging te maken en maatregelen te treffen.

De CTGG ziet dit als een nuttige stap vooruit, maar ziet tegelijk dat het in het drukke Nederland een nagenoeg onmogelijk te leggen puzzel blijkt om een balans te vinden tussen het vervoer van gevaarlijke stoffen, de veiligheid van de omgeving en het beperken van hinder door trillingen en geluid. Spoorverbindingen lopen door stedelijke regio’s, die ook nog eens voor de opgave staan om de samenleving voldoende woningen te bieden. De CTGG merkt op dat de puzzel niet eenvoudiger wordt door de Rijksambitie om juist in spoorzones woningbouw te willen realiseren.

Geef provincies, gemeentes en bedrijfsleven helderheid

De CTGG constateert met het IPO en VNG dat het spoor een relatief veilige vervoersmodaliteit is: de internationale regels zijn zeer streng en er gebeuren gelukkig weinig incidenten. Dat betekent echter niet dat er daarmee geen gesprek over risico’s en hinder door geluid en trillingen meer nodig is. Juist omdat zowel de EU als het Rijk inzetten op groei van duurzaam en veilig spoorgoederenvervoer, is het noodzakelijk om een landelijke visie te ontwikkelen, waarin er ook op de lange termijn perspectief geboden wordt voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over het Kernnet en tegelijkertijd bebouwing in stedelijke gebieden goed beschermd is. Ontwikkel deze visie in samenhang met andere modaliteiten (weg, water en buis) en met oog voor het belang van de internationale vervoerscorridors. Investeer ondertussen blijvend in goed onderhoud van spoorgoederenlijnen en versnel de modernisering van het spoorbeveiligingssysteem op het Kernnet, want hier valt relatief eenvoudig nog veiligheidswinst te realiseren.

Het optimaliseren van de bestaande situatie binnen Robuust Basisnet is nuttig en noodzakelijk. Maar daarboven heeft Nederland baat bij heldere keuzes over de ontwikkeling van stedelijke gebieden én een toekomstvast perspectief voor de transportsector, de opslagbedrijven en de industrie.